دفتر اول ، مثنوی معنوی ، مولوی

دفتر اول

بخش ۱ - سر آغاز

بخش ۲ - عاشق شدن پادشاه بر کنیزک رنجور و تدبیر کردن در صحت او

بخش ۳ - ظاهر شدن عجز حکیمان از معالجهٔ کنیزک و روی آوردن پادشاه به درگاه اله و در خواب دیدن او ولیی را

بخش ۴ - از خداوند ولی التوفیق در خواستن توفیق رعایت ادب در همه حالها و بیان کردن وخامت ضررهای بی ادبی

بخش ۵ - ملاقات پادشاه با آن ولی که در خوابش نمودند

بخش ۶ - بردن پادشاه آن طبیب را بر بیمار تا حال او را ببیند

بخش ۷ - خلوت طلبیدن آن ولی از پادشاه جهت دریافتن رنج کنیزک

بخش ۸ - دریافتن آن ولی رنج را و عرض کردن رنج او را پیش پادشاه

بخش ۹ - فرستادن پادشاه رسولان به سمرقند به آوردن زرگر

بخش ۱۰ - بیان آنک کشتن و زهر دادن مرد زرگر به اشارت الهی بود نه به هوای نفس و تامل فاسد

بخش ۱۱ - حکایت بقال و طوطی و روغن ریختن طوطی در دکان

بخش ۱۲ - داستان آن پادشاه جهود کی نصرانیان را می کشت از بهر تعصب

بخش ۱۳ - آموختن وزیر مکر پادشاه را

بخش ۱۴ - تلبیس وزیر بانصاری

بخش ۱۵ - قبول کردن نصاری مکر وزیر را

بخش ۱۶ - متابعت نصاری وزیر را

بخش ۱۷ - قصهٔ دیدن خلیفه لیلی را

بخش ۱۸ - بیان حسد وزیر

بخش ۱۹ - فهم کردن حاذقان نصاری مکر وزیر را

بخش ۲۰ - پیغام شاه پنهان با وزیر

بخش ۲۱ - بیان دوازده سبط از نصاری

بخش ۲۲ - تخلیط وزیر در احکام انجیل

بخش ۲۳ - در بیان آنک این اختلافات در صورت روش است نی در حقیقت راه

بخش ۲۴ - بیان خسارت وزیر درین مکر

بخش ۲۵ - مکر دیگر انگیختن وزیر در اضلال قوم

بخش ۲۶ - دفع گفتن وزیر مریدان را

بخش ۲۷ - مکر کردن مریدان کی خلوت را بشکن

بخش ۲۸ - جواب گفتن وزیر کی خلوت را نمی شکنم

بخش ۲۹ - اعتراض مریدان در خلوت وزیر

بخش ۳۰ - نومید کردن وزیر مریدان را از رفض خلوت

بخش ۳۱ - ولی عهد ساختن وزیر هر یک امیر را جداجدا

بخش ۳۲ - کشتن وزیر خویشتن را در خلوت

بخش ۳۳ - طلب کردن امت عیسی علیه السلام از امراکی ولی عهد از شما کدامست

بخش ۳۴ - منازعت امرا در ولی عهدی

بخش ۳۵ - تعظیم نعت مصطفی صلی الله علیه و سلم کی مذکور بود در انجیل

بخش ۳۶ - حکایت پادشاه جهود دیگر کی در هلاک دین عیسی سعی نمود

بخش ۳۷ - آتش کردن پادشاه جهود و بت نهادن پهلوی آتش کی هر که این بت را سجود کند از آتش برست

بخش ۳۸ - به سخن آمدن طفل درمیان آتش و تحریض کردن خلق را در افتادن بتش

بخش ۳۹ - کژ ماندن دهان آن مرد کی نام محمد را صلی الله علیه و سلم بتسخر خواند

بخش ۴۰ - عتاب کردن آتش را آن پادشاه جهود

بخش ۴۱ - طنز و انکار کردن پادشاه جهود و قبول ناکردن نصیحت خاصان خویش

بخش ۴۲ - بیان توکل و ترک جهد گفتن نخچیران بشیر

بخش ۴۳ - جواب گفتن شیر نخچیران را و فایدهٔ جهد گفتن

بخش ۴۴ - ترجیح نهادن نخچیران توکل را بر جهد و اکتساب

بخش ۴۵ - ترجیح نهادن شیر جهد و اکتساب را بر توکل و تسلیم

بخش ۴۶ - ترجیح نهادن نخچیران توکل را بر اجتهاد

بخش ۴۷ - ترجیح نهادن شیر جهد را بر توکل

بخش ۴۸ - باز ترجیح نهادن نخچیران توکل را بر جهد

بخش ۴۹ - نگریستن عزرائیل بر مردی و گریختن آن مرد در سرای سلیمان و تقریر ترجیح توکل بر جهد و قلت فایدهٔ جهد

بخش ۵۰ - باز ترجیح نهادن شیر جهد را بر توکل و فواید جهد را بیان کردن

بخش ۵۱ - مقرر شدن ترجیح جهد بر توکل

بخش ۵۲ - انکار کردن نخچیران بر خرگوش در تاخیر رفتن بر شیر

بخش ۵۳ - جواب گفتن خرگوش ایشان را

بخش ۵۴ - اعتراض نخچیران بر سخن خرگوش

بخش ۵۵ - جواب خرگوش نخچیران را

بخش ۵۶ - ذکر دانش خرگوش و بیان فضیلت و منافع دانستن

بخش ۵۷ - باز طلبیدن نخچیران از خرگوش سر اندیشهٔ او را

بخش ۵۸ - منع کردن خرگوش از راز ایشان را

بخش ۵۹ - قصهٔ مکر خرگوش

بخش ۶۰ - زیافت تاویل رکیک مگس

بخش ۶۱ - تولیدن شیر از دیر آمدن خرگوش

بخش ۶۲ - هم در بیان مکر خرگوش

بخش ۶۳ - رسیدن خرگوش به شیر

بخش ۶۴ - عذر گفتن خرگوش

بخش ۶۵ - جواب گفتن شیر خرگوش را و روان شدن با او

بخش ۶۶ - قصهٔ هدهد و سلیمان در بیان آنک چون قضا آید چشمهای روشن بسته شود

بخش ۶۷ - طعنهٔ زاغ در دعوی هدهد

بخش ۶۸ - جواب گفتن هدهد طعنهٔ زاغ را

بخش ۶۹ - قصهٔ آدم علیه السلام و بستن قضا نظر او را از مراعات صریح نهی و ترک تاویل

بخش ۷۰ - پا واپس کشیدن خرگوش از شیر چون نزدیک چاه رسید

بخش ۷۱ - پرسیدن شیر از سبب پای واپس کشیدن خرگوش

بخش ۷۲ - نظر کردن شیر در چاه و دیدن عکس خود را و آن خرگوش را

بخش ۷۳ - مژده بردن خرگوش سوی نخچیران کی شیر در چاه فتاد

بخش ۷۴ - جمع شدن نخچیران گرد خرگوش و ثنا گفتن او را

بخش ۷۵ - پند دادن خرگوش نخچیران را کی بدین شاد مشوید

بخش ۷۶ - تفسیر رجعنا من الجهاد الاصغر الی الجهاد الاکبر

بخش ۷۷ - آمدن رسول روم تا امیرالمؤمنین عمر رضی الله عنه و دیدن او کرامات عمر را رضی الله عنه

بخش ۷۸ - یافتن رسول روم امیرالمؤمنین عمر را رضی الله عنه خفته به زیر درخت

بخش ۷۹ - سوال کردن رسول روم از امیرالمؤمنین عمر رضی الله عنه

بخش ۸۰ - اضافت کردن آدم علیه السلام آن زلت را به خویشتن کی ربنا ظلمنا و اضافت کردن ابلیس گناه خود را به خدای تعالی کی بما اغویتنی

بخش ۸۱ - تفسیر و هو معکم اینما کنتم

بخش ۸۲ - سؤال کردن رسول روم از عمر رضی الله عنه از سبب ابتلای ارواح با این آب و گل جسم

بخش ۸۳ - در معنی آنک من اراد ان یجلس مع الله فلیجلس مع اهل التصوف

بخش ۸۴ - قصهٔ بازرگان کی طوطی محبوس او او را پیغام داد به طوطیان هندوستان هنگام رفتن به تجارت

بخش ۸۵ - صفت اجنحهٔ طیور عقول الهی

بخش ۸۶ - دیدن خواجه طوطیان هندوستان را در دشت و پیغام رسانیدن از آن طوطی

بخش ۸۷ - تفسیر قول فریدالدین عطار قدس الله روحه تو صاحب نفسی ای غافل میان خاک خون می خور که صاحب دل اگر زهری خورد آن انگبین باشد

بخش ۸۸ - تعظیم ساحران مر موسی را علیه السلام کی چه می فرمایی اول تو اندازی عصا

بخش ۸۹ - باز گفتن بازرگان با طوطی آنچ دید از طوطیان هندوستان

بخش ۹۰ - شنیدن آن طوطی حرکت آن طوطیان و مردن آن طوطی در قفص و نوحهٔ خواجه بر وی

بخش ۹۱ - تفسیر قول حکیم بهرچ از راه و امانی چه کفر آن حرف و چه ایمان بهرچ از دوست دورافتی چه زشت آن نقش و چه زیبا در معنی قوله علیه السلام ان سعدا لغیور و انا اغیر من سعد و الله اغیر منی و من غیر ته حرم الفواحش ما ظهر منها و ما بطن

بخش ۹۲ - رجوع به حکایت خواجهٔ تاجر

بخش ۹۳ - برون انداختن مرد تاجر طوطی را از قفس و پریدن طوطی مرده

بخش ۹۴ - وداع کردن طوطی خواجه را و پریدن

بخش ۹۵ - مضرت تعظیم خلق و انگشت نمای شدن

بخش ۹۶ - تفسیر ما شاء الله کان

بخش ۹۷ - داستان پیر چنگی کی در عهد عمر رضی الله عنه از بهر خدا روز بی نوایی چنگ زد میان گورستان

بخش ۹۸ - در بیان این حدیث کی ان لربکم فی ایام دهرکم نفحات الا فتعر ضوا لها

بخش ۹۹ - قصهٔ سوال کردن عایشه رضی الله عنها از مصطفی صلی الله علیه و سلم کی امروز باران بارید چون تو سوی گورستان رفتی جامه های تو چون تر نیست

بخش ۱۰۰ - تفسیر بیت حکم رضی الله عنه «آسمانهاست در ولایت جان کارفرمای آسمان جهان» «در ره روح پست و بالاهاست کوههای بلند و دریاهاست»

بخش ۱۰۱ - در معنی این حدیث کی اغتنموا برد الربیع الی آخره

بخش ۱۰۲ - پرسیدن صدیقه رضی الله عنها از مصطفی صلی الله علیه و سلم کی سر باران امروزینه چه بود

بخش ۱۰۳ - بقیهٔ قصهٔ پیر چنگی و بیان مخلص آن

بخش ۱۰۴ - در خواب گفتن هاتف مر عمر را رضی الله عنه کی چندین زر از بیت المال بن مرد ده کی در گورستان خفته است

بخش ۱۰۵ - نالیدن ستون حنانه چون برای پیغامبر صلی الله علیه و سلم منبر ساختند کی جماعت انبوه شد گفتند ما روی مبارک ترا بهنگام وعظ نمی بینیم و شنیدن رسول و صحابه آن ناله را و سال و جواب مصطفی صلی الله علیه و سلم با ستون صریح

بخش ۱۰۶ - اظهار معجزهٔ پیغمبر صلی الله علیه و سلم به سخن آمدن سنگ ریزه در دست ابوجهل علیه اللعنه و گواهی دادن سنگ ریزه بر حقیت محمد صلی الله علیه و سلم به رسالت او

بخش ۱۰۷ - بقیهٔ قصهٔ مطرب و پیغام رسانیدن امیرالمؤمنین عمر رضی الله عنه باو آنچ هاتف آواز داد

بخش ۱۰۸ - گردانیدن عمر رضی الله عنه نظر او را از مقام گریه کی هستیست بمقام استغراق

بخش ۱۰۹ - تفسیر دعای آن دو فرشته کی هر روز بر سر هر بازاری منادی می کنند کی اللهم اعط کل منفق خلفا اللهم اعط کل ممسک تلفا و بیان کردن کی آن منفق مجاهد راه حقست نی مسرف راه هوا

بخش ۱۱۰ - قصهٔ خلیفه کی در کرم در زمان خود از حاتم طائی گذشته بود و نظیر خود نداشت

بخش ۱۱۱ - قصهٔ اعرابی درویش و ماجرای زن با او به سبب قلت و درویشی

بخش ۱۱۲ - مغرور شدن مریدان محتاج به مدعیان مزور و ایشان را شیخ و محتشم و واصل پنداشتن و نقل را از نقد فرق نادانستن و بر بسته را از بر رسته

بخش ۱۱۳ - در بیان آنک نادر افتد کی مریدی در مدعی مزور اعتقاد بصدق ببندد کی او کسی است و بدین اعتقاد به مقامی برسد کی شیخش در خواب ندیده باشد و آب و آتش او را گزند نکند و شیخش را گزند کند ولیکن بنادر نادر

بخش ۱۱۴ - صبر فرمودن اعرابی زن خود را و فضیلت صبر و فقر بیان کردن با زن

بخش ۱۱۵ - نصحیت کردن زن مر شوی را کی سخن افزون از قدم و از مقام خود مگو لم تقولون ما لا تفعلون کی این سخنها اگرچه راستست این مقام توکل ترا نیست و این سخن گفتن فوق مقام و معاملهٔ خود زیان دارد و کبر مقتا عند الله باشد

بخش ۱۱۶ - نصیحت کردن مرد مر زن را کی در فقیران به خواری منگر و در کار حق به گمان کمال نگر و طعنه مزن در فقر و فقیران به خیال و گمان بی نوایی خویشتن

بخش ۱۱۷ - در بیان آنک جنبیدن هر کسی از آنجا کی ویست هر کس را از چنبرهٔ وجود خود بیند تابهٔ کبود آفتاب را کبود نماید و سرخ سرخ نماید چون تابه ها از رنگها بیرون آید سپید شود از همه تابه های دیگر او راست گوتر باشد و امام باشد

بخش ۱۱۸ - مراعات کردن زن شوهر را و استغفار کردن از گفتهٔ خویش

بخش ۱۱۹ - در بیان این خبر کی انهن یغلبن العاقل و یغلبهن الجاهل

بخش ۱۲۰

بخش ۱۲۱ - در بیان آنک موسی و فرعون هر دو مسخر مشیت اند چنانک زهر و پازهر و ظلمات و نور و مناجات کردن فرعون بخلوت تا ناموس نشکند

بخش ۱۲۲ - سبب حرمان اشقیا از دو جهان کی خسر الدنیا و اخرة

بخش ۱۲۳ - حقیر و بی خصم دیدن دیده های حس صالح و ناقهٔ صالح علیه السلام را چون خواهد کی حق لشکری را هلاک کند در نظر ایشان حقیر نماید خصمان را و اندک اگرچه غالب باشد آن خصم و یقللکم فی اعینهم لیقضی الله امرا کان مفعولا

بخش ۱۲۴ - در معنی آنک مرج البحرین یلتقیان بینهما برزخ لا یبغیان

بخش ۱۲۵ - در معنی آنک آنچ ولی کند مرید را نشاید گستاخی کردن و همان فعل کردن کی حلوا طبیب را زیان ندارد اما بیماران را زیان دارد و سرما و برف انگور را زیان ندارد اما غوره را زیان دارد کی در راهست کی لیغفرلک الله ما تقدم من ذنبک و ما تاخر

بخش ۱۲۶ - مخلص ماجرای عرب و جفت او

بخش ۱۲۷ - دل نهادن عرب بر التماس دلبر خویش و سوگند خوردن کی درین تسلیم مرا حیلتی و امتحانی نیست

بخش ۱۲۸ - تعیین کردن زن طریق طلب روزی کدخدای خود را و قبول کردن او

بخش ۱۲۹ - هدیه بردن عرب سبوی آب باران از میان بادیه سوی بغداد به امیرالمؤمنین بر پنداشت آنک آنجا هم قحط آبست

بخش ۱۳۰ - در نمد دوختن زن عرب سبوی آب باران را و مهر نهادن بر وی از غایت اعتقاد عرب

بخش ۱۳۱ - در بیان آنک چنانک گدا عاشق کرمست و عاشق کریم کرم کریم هم عاشق گداست اگر گدا را صبر بیش بود کریم بر در او آید و اگر کریم را صبر بیش بود گدا بر در او آید اما صبر گدا کمال گداست و صبر کریم نقصان اوست

بخش ۱۳۲ - فرق میان آنک درویش است به خدا و تشنهٔ خدا و میان آنک درویش است از خدا و تشنهٔ غیرست

بخش ۱۳۳ - پیش آمدن نقیبان و دربانان خلیفه از بهر اکرام اعرابی و پذیرفتن هدیهٔ او را

بخش ۱۳۴ - در بیان آنک عاشق دنیا بر مثال عاشق دیواریست کی بر و تاب آفتاب زند و جهد و جهاد نکرد تا فهم کند کی آن تاب و رونق از دیوار نیست از قرص آفتابست در آسمان چهارم لاجرم کلی دل بر دیوار نهاد چون پرتو آفتاب بفتاب پیوست او محروم ماند ابدا و حیل بینهم و بین ما یشتهون

بخش ۱۳۵ - مثل عرب اذا زنیت فازن بالحرة و اذا سرقت فاسرق الدرة

بخش ۱۳۶ - سپردن عرب هدیه را یعنی سبو را به غلامان خلیفه

بخش ۱۳۷ - حکایت ماجرای نحوی و کشتیبان

بخش ۱۳۸ - قبول کردن خلیفه هدیه را و عطا فرمودن با کمال بی نیازی از آن هدیه و از آن سبو

بخش ۱۳۹ - در صفت پیر و مطاوعت وی

بخش ۱۴۰ - وصیت کردن رسول صلی الله علیه و سلم مر علی را کرم الله وجهه کی چون هر کسی به نوع طاعتی تقرب جوید به حق تو تقرب جوی به صحبت عاقل و بندهٔ خاص تا ازیشان همه پیش قدم تر باشی

بخش ۱۴۱ - کبودی زدن قزوینی بر شانه گاه صورت شیر و پشیمان شدن او به سبب زخم سوزن

بخش ۱۴۲ - رفتن گرگ و روباه در خدمت شیر به شکار

بخش ۱۴۳ - امتحان کردن شیر گرگ را و گفتن کی پیش آی ای گرگ بخش کن صیدها را میان ما

بخش ۱۴۴ - قصه آنکس کی در یاری بکوفت از درون گفت کیست آن گفت منم گفت چون تو توی در نمی گشایم هیچ کس را از یاران نمی شناسم کی او من باشد برو

بخش ۱۴۵ - ادب کردن شیر گرگ را کی در قسمت بی ادبی کرده بود

بخش ۱۴۶ - تهدید کردن نوح علیه السلام مر قوم را کی با من مپیچید کی من روپوشم با خدای می پیچید در میان این بحقیقت ای مخذولان

بخش ۱۴۷ - نشاندن پادشاه صوفیان عارف را پیش روی خویش تا چشمشان بدیشان روشن شود

بخش ۱۴۸ - آمدن مهمان پیش یوسف علیه السلام و تقاضا کردن یوسف علیه السلام ازو تحفه و ارمغان

بخش ۱۴۹ - گفتن مهمان یوسف علیه السلام کی آینه ای آوردمت کی تا هر باری کی در وی نگری روی خوب خویش را بینی مرا یاد کنی

بخش ۱۵۰ - مرتد شدن کاتب وحی به سبب آنک پرتو وحی برو زد آن آیت را پیش از پیغامبر صلی الله علیه و سلم بخواند گفت پس من هم محل وحیم

بخش ۱۵۱ - دعا کردن بلعم با عور کی موسی و قومش را از این شهر کی حصار داده اند بی مراد باز گردان و مستجاب شدن دعای او

بخش ۱۵۲ - اعتماد کردن هاروت و ماروت بر عصمت خویش و امیری اهل دنیا خواستن و در فتنه افتادن

بخش ۱۵۳ - باقی قصهٔ هاروت و ماروت و نکال و عقوبت ایشان هم در دنیا بچاه بابل

بخش ۱۵۴ - به عیادت رفتن کر بر همسایهٔ رنجور خویش

بخش ۱۵۵ - اول کسی کی در مقابلهٔ نص قیاس آورد ابلیس بود

بخش ۱۵۶ - در بیان آنک حال خود و مستی خود پنهان باید داشت از جاهلان

بخش ۱۵۷ - قصهٔ مری کردن رومیان و چینیان در علم نقاشی و صورت گری

بخش ۱۵۸ - پرسیدن پیغمبر صلی الله علیه و سلم مر زید را که امروز چونی و چون برخاستی و جواب گفتن او که اصبحت ممنا یا رسول الله

بخش ۱۵۹ - متهم کردن غلامان و خواجه تاشان مر لقمان را کی آن میوه های ترونده را که می آوردیم او خورده است

بخش ۱۶۰ - بقیهٔ قصه زید در جواب رسول صلی الله علیه و سلم

بخش ۱۶۱ - گفتن پیغامبر صلی الله علیه و سلم مر زید را کی این سر را فاش تر ازین مگو و متابعت نگهدار

بخش ۱۶۲ - رجوع به حکایت زید

بخش ۱۶۳ - آتش افتادن در شهر بایام عمر رضی الله عنه

بخش ۱۶۴ - خدو انداختن خصم در روی امیر المؤمنین علی کرم الله وجهه و انداختن امیرالمؤمنین علی شمشیر از دست

بخش ۱۶۵ - سؤال کردن آن کافر از علی کرم الله وجهه کی بر چون منی مظفر شدی شمشیر از دست چون انداختی

بخش ۱۶۶ - جواب گفتن امیر المؤمنین کی سبب افکندن شمشیر از دست چه بوده است در آن حالت

بخش ۱۶۷ - گفتن پیغامبر صلی الله علیه و سلم به گوش رکابدار امیر المومنین علی کرم الله وجهه کی کشتن علی بر دست تو خواهد بودن خبرت کردم

بخش ۱۶۸ - تعجب کردن آدم علیه السلام از ضلالت ابلیس لعین و عجب آوردن

بخش ۱۶۹ - بازگشتن به حکایت علی کرم الله وجهه و مسامحت کردن او با خونی خویش

بخش ۱۷۰ - افتادن رکابدار هر باری پیش امیر المؤمنین علی کرم الله وجهه کی ای امیر المؤمنین مرا بکش و ازین قضا برهان

بخش ۱۷۱ - بیان آنک فتح طلبیدن مصطفی صلی الله علیه و سلم مکه را و غیر مکه را جهت دوستی ملک دنیا نبود چون فرموده است الدنیا جیفة بلک بامر بود

بخش ۱۷۲ - گفتن امیر المؤمنین علی کرم الله وجهه با قرین خود کی چون خدو انداختی در روی من نفس من جنبید و اخلاص عمل نماند مانع کشتن تو آن شد