تافت روشن تر ز مرآت جهات

آید از مرآت کثرت در نظر

که خدا زین ره بود دلجوی تو

بعد موهومت نهد پا در فرار

گر چه این مطلب نباشد گفتنی

بعضی از قرب خدا آرد خبر

باتو می گوید اگر خوش بشنوی

قرب باشد بعد نبود والسلام

بعد و قربت را ز پیش تور بود

اهل وحدت را جدل باشد ملال

گر چه ایشان نیست با او اندکی

می کند زیشان خدا را انتزاع

روز و شب هستند در جنگی عظیم

او نبیند زان مسالک جز یکی

ظاهر وحدت بود کثرت چنین

این بود آن، آن بود این بی شکی

تا کند پر خون دل درویش را

تا ز موهومی شود رویش عیان

در کمال بی خودی بس با خودی

یاد را بر شکل نسیان کرده اند

تا نداند کس جز او این ماجرا

تا تو را دلبر شوند و راهبر

از وجود خویش بیزارت کنند

در درون نقص خود یا بی کمال

هر سه باید تا کنند از تو قبول

می شوی فانی در انوار خدا

می شود در قلب سالک پایدار

تا تو را گردد در عالم فتح باب

شارع شرع است جانا در زمین

می شود تبدیل و می گردد بهشت

می رود در گلستان از گولخن

متصف گردد به اوصاف خدا

لیک در باطن سراسر وحدت است

آنکه شد از سر وحدت باخبر

وحدت حق هم عیان از کثرتست

آن زمان وصل اند در بحر حیات

بهر قرب حق ز خود بی خود شود

آنکه از عشق خدا شد باخبر

که بداند این بیانات دقیق

کن نظر از مرحمت در کار من

خویش را محروم از خم کرده ام

تو منی و من توام ای محتشم

تا بدانم وحدت عین کثرتست

در حقیقت قاصد و مقصود اوست

لیک معبود است در اطلاق ما

هر سه یک نورند از چشم درون

بودها را بود خود جز بود نیست

منع آن بر پایۀ فرزانگی است

دائماً از حق گواهی می دهد

فعل بد بی شک جدائی آورد

ناگزیری از طریقت ای شفیق

لیک بی شک شرع حق معدوم نیست

از رخ عشاق حق شد آشکار

بهر تو آماده کردند ای رفیق

خویش را بزدائی از ما منی

می نماید خویش را بر شکلمان

چون شود در هر زمانی جلوه گر

کی یکی دو گشت نزد مردمان

این همان نقطه است پیش باصره

قطره کی خط گشت در ملک وجود

کثرت از دیدار دل وحدت بود

بی گمان معبود اندر وحدت است

بینی اندر فعل و آثارش عیان

وه چه خوش فرمود در هنگام در هنگام پند:

که به دل نبود به جز حق را مجال»

این خیال تو به غیر از پوست نیست

این بود در عشق پیغام رجال

چون به غیر از او نباشد هیچکس

خویش را واحد نما خاموش کن

ملک وحدت را کنون واجد شدی

نور گیرد از جمالت مشرقین

همچو موئی کرد این غم کوه را

مبتلا دیگر نگردی ای فقیر

وارهی اندر عدم از بردگی

گر به گوش دل تو آن را بشنوی:

وارهاندم جان پر تشویش را»

بر حقیقت می رسی ای مرد دین

که همیشه بوده با تو نور آن

بود بیچون، چون کنون بیچون نشد

غیر آن نسبت به ما بعدی نبود

موج ها بی عد ولی دریا یکیست

تا ابد جز حق نباشد در عمل!

خلق و خالق در حقیقت بود خود

از سر خود دور کن ای بی قرار

عمرو را بر جای خود اینک گزید

واله می شد زان همه الطاف زید

در ره مطلوب خود هر روز و شب

دید خود را زید و با خود روبرو

با دل پر خون و صبر و رنج و درد

مرغ سی، سیمرغ بد گفتند آه!

کرد ظاهر در جهان الطاف خویش

زین سبب هر چیز میدان پربهاست

غیر اینجا نیست با چشم شهود!

تا کنم من گوش از تو مو به مو

روز و شب باید تو باشی فکر این

ورنه دوری کی بود با جان جان

شدت نزدیکیت مهجور کرد

تا شوی نزدیک و گوئی که منم

خود کنی تحقیق روز و شب در آن

که نماید هر دمی روئی دیگر

می نیابی در جهان از هر جهت

خارجی یا داخلی غیر از خدا

گر چه یک را دو به بیند واهمه

آنچه در ادراک ناید اوست دوست

آن ظهور اوست کاید در شهود

آن بطون اوست بی هر بیش و کم

باطن و ظاهر خدا می دان و بس

هم مشبّه هم منزّه هم حق اوست

می شود عاشق از این غم سینه چاک

ورنه او پر کرده است آفاق را

حق برای حق بود، هو بهرِ هو

گه برون از مرتبه دارد حضور

پس دوامش مستحیل و چون تف است

که در این عالم خداوند دل است

چون در این مشهد فنا دارد قیام

می شود معدوم می یابد خدا

تا نیفتی تا قیامت در فراق

فکر وحدت باشد اما با حضور

تا برون آئی از این رنج و تعب

جلوه حق را به حق رابط کنی

وحدت حق را ببینی بی شکی

تا تو هم اکنون به وحدت پی بری

گم شده در ذات وحدت ولسلام

دائماً هر چند بیش و اندک اند

تا بیابی دولت دل خواه را

او به شکل جمله اشیا ظاهر است

او خدای است و خدای است و خدا

بی گمان از دیده ها او نظر است

چشم را روشن کن از دیدار دوست

تا تو خواهی در حقیقت بنگری

اعتبار نام اشیا شد ز ما

گر نمائی از دل و جان جستجو

بینی از هر چیز پیدا روی اوست

نام این ذکر است در این رابطه

می کند رخسار حق را جلوه گر

گر نگیری چشم از رخسار یار

تا برون آئی تو هم از آب و گل

دست خود کوته مکن یک دم از آن

خویش را در راه دل انفاق کن

بینی اندر تاری خود روشنی

او شود تو، تو شوی او والسلام

اوست این این اوست در هر مرد و زن

هر دو موهومند پیش جان جان

با توجه در حضور ذوالجلال

زین و آن همواره او ناظر بود

که تجلی کرده ام از این و آن

صورت و روح و حقیقت دارد آن

جبروتش گشت جان جان دوست

کیست شاهی کو در اینجا مات نیست

گشت حاصل اندرین ملک وجود

اندرین معنی اگر گردی دقیق

عالم علمش عیان شد در شهود

این و آن یک چیز در مرآت شد

وصف مجنون را به لیلی کرده است

کلیاتش پنج باشد ای عمو

وان ظهور دومش تفصیلی است

آن مثالی چارمش را بانی است

کان تجلی ها نشد بیرون از آن

پنج یا شش شد ظهورات خدا

هر چه بینی آن بود بی گفتگو

تو ز نزدیکی شدی از خویش دور

در تجلی باشد اندر هر دمی

جمله صورت ها از آن مطلق بود

باطن است او گر چه ظاهر آمده

می دهد ما را ز لطف حق نوید

هر دو باشد عین رحمن الرحیم

غیر از او نبود نما کوته سخن

آن اشاراتی است از سر خدا

لام، اشارت شد به علم آن صمد

تا تو هم یابی از این عالم خبر

علم هم ظاهر شد از عالم چنین

جز خدا عالم نباشد ای شگفت!

تا شوی غرق اندر آن دریای نور

چون به غیر از حق کسی مختار نیست

حل شود از راه دل هر مشکلت

باللّه آن کس را که می جوئی توئی

خویش را بینی همیشه در خدا

رنج و درد و غم تو را موقوف شد

چون گذشتی زین ره پر پیچ و پیچ

از علوم حق کجا یابی خبر

با دلی گلگون و روئی زرد باش

خویشتن را بهر او موقوف کن

حق به جایش در دلت ساکن شود

دل نباید بست اندر هیچ کار

می شوی از غیر حق آن دم جدا

چون ز خود رفتی، به او پیوسته ای

هیچ باشد هیچ باشد ای فتی

همچنان که نسبت آبی به برف

همچو نور مه که خود باشد قمر

که نشانده زیوری را جای خویش

گل ببیند اندر آن خود را عیان

نیست «مِن» اندر حقیقت واسطه

وه که از دستش چه دُر پاشی شده

می رود هر لحظه ای در کوی او

از ازل تا در ابد باشد همی

می رود هر لحظه باز اندر حضور

هم خدا در عالم خود، خودنماست

آن بود مظهر خدا را درنگر

در صفات و ذات و فعلش مو به مو

اوست عالم نیست غیری غیر دوست

حق برای خویش دائم مطلق است

لیک در این نم یقین می دان یم است

چون یکی باشد بدون واهمه

چون یکی را نیست دیگر واسطه

نیست موجودی عیان غیر از خدا

نسبت ممکن دهد او با خدا

اسم ظاهر را نماید پیشوا

نور وحدت را ببیند زان و این

وز معانی هم بود او جلوه گر

نیست سیری در جهان جز سیر او

تا ز رنج و درد و غم آئی برون

بهره خواهی یافت از اعماق جان

و ز تمام خلق گردی منزوی

باشی اندر مسجدی دائم مقیم

بیشتر بر نفس خود مایل شوی

کار و بارت می شود یکسر ریا

آن ز شیطان است، بهر تو چه سود

وصل نبود چون منیّت داشتی

جلوه دارد از جمال ما سوی

نیست چیزی جز جناب کبریا

که شده ظاهر در اینجا بی شکی

ره نداری در حریمش اندکی

در توجه باش جانا بعد از این

افکند هر دم نظر در کار تو

تا نبینی حمد را خود حامدی

خویش را از خود تهی کن والسلام

آن جدائی هم به جز دلدار نیست

می شوی کشته نمی خواهی قصاص

می نماید هیچ بیش و اندکی

کیست کز این کاملاً آگاه نیست

اوست از تو می کند هر دم صدا

وصل چون آمد برون گردد فراق

در خدای خویش دائم زیستی

که بود عین خدائی بی شکی

خود، به خود واصل شدی در عاقبت

گیرد از نور رخت گردون نظام

بار یابی آن زمان اندر حضور

بینی آنجا رمزهای ما سبق

در ربوبیت نمایی زندگی

در حق تو شد یکی ای نور عین

کفر و اسلام و تباهی و صفا

هم وجود و هم عدم در عاقبت

در نور دیده زمان و هم مکان

با تو دارد بستگی این جمله نیز

مست می هم درحقیقت مست تو است

جز وجود تو کسی مقصود نیست

وارهاندی جان پر تشویش را

در بقای خویشتن گردی فنا

چیزها اندر تو موجودند نیز

گمشدی در بیکران بحر خدا

قطره ها گم اندر آن قلزم شدند

کان انانیّت که داری ای فتی

از خدای خویشتن آن را ببین

یک اَنَا گو بیش نبود روبرو

از خداوند غنی قادر است

شیخ وقت خویش و مرد کاملی

باید آن از جملۀ عالم زنی

جز انانیّت نبد آن را بیاب

ذاتمان در نزد ذاتش مات بود

علم ها زان علم آمد در عیان

این همه قدرت بیامد در وجود

این ارادتها که بینی در جهان

سمع ها زان سمع آمد در وجود

شد بصرها را اثر از آن بصر

شد حیات سرمدی ما را نوید

فعل ها زین فعل آمد بر قرار

در سخن شد جمله عالم والسلام

جمله هستی ها ز هستی مست شد

بود پوشیده در آن ذات غفور

این تجلی کرد آن دم مو به مو

این و آن یک رنگ شد چون بود فرد

بود عین ذات اللّه الصمد

پس خدا در خویشتن همواره زیست

پس خدا هم عاشق و معشوق شد

وه که در عین غنا درویش شد

کرد پنهان خویش را در زندگی

این همه از خود صفات بی عدد

جان خود با جان جانان بسته ای

تا ببینی خویش را عین وجود

از دلت بیرون رود بی بیش و کم

گر خدائی نیک می دان بنده ای

از ازل تا در ابد بی گفتگو

گوش تو اویست و با او بشنوی

پای تو اویست و با او می دوی

اوست در دنیا و هم در آخرت

غیرتش نگذاشت در عالم دوئی

جمله باشد وصف های آن غنی

تا بگویم اوست ایشان یا شما

حق به این گفتار الحق شاهد است

اشتراک خاک کی باشد به پاک

حق یکی باشد دیگر تردید نیست

او چه آمد در میان باشد بقا

شد سلوکت، گر ز چاکر بشنوی

تا بگوئی در حقیقت او من است

یافتی از جانِ جان اینک بقا

دائماً در ملک دل بنشسته ای

تا که باشی دائماً اندر نماز

جان نثاری کن کنون بی واهمه

چون عیان جز جلوه معبود نیست

دوستان جانی خوب تواند

تا شود در عشق حق کارت تمام

روز و شب اندر توجه ای عزیز

بنده بودی لیک این دم شاه باش

تا نبینی غیر حق را از غرور

تا شوی تو با حقیقت آشنا

داستان جلوه نم با یم است

خود تو برگو غیر حق دیار هست

آخر این معرفت در ابتداست

خود به خود حق می نماید گفتگو

می روم اندر بطون خود یقین

در ظهور آئی از آن خواب شریف

از حضورش باز رفتی در حضور

خانه را خالی برای یار کن

تو منی و من توام ای رازپوش

خویش را در عشق خود بی تاب کن

با حضوری در حضور بی نیاز

بانی هم دین و دنیا می شمار

عاشق او باش و جان را کن فداش

تا طلوع آفتاب معنوی

تا شوی واصل به بحر رحمتش

روی دل را کن به سوی آن جناب

تا بگیری یار را اندرکنار

کن نماز خویش را اینجا تمام

تا ز نور گفت حق یابی اثر

این بود بهتر تو را بهر نیاز

گر بخوانی خالصاً بهر خدا

فکر وحدت باشد این را خود بیاب

تهمتی بسته است هر درویش را

گوید و هم بشنود با شوق و شور

بر مرا سوی خودت زین انجمن

از دوئی بیرون بر و آور به هوش

شد ضروری گر بدانی ای رفیق

مختصر اینجا کنم آن را بیان:

خواب کمتر، بیشتر اندر حضور

آنچه بتواند نماید اجتناب

گر تواند روزه باشد والسلام

بهر خود، خود دائماً مأمور باش

یار عقل و دشمن دیوانگی است

باعث بیگانگی و وهم بد

تا بیابی در سلوکت فایده

مدتی در کنج خلوت سر کنی

کی شوی از غم رها در نشأتین

تفرقه باز آید و گردد عیان

گر چه غرقی در بحار رحمتش

که شوی غافل تو در سرّ و علن

ورنه مانی دور از دیدار یار

غیر حق باید نبینی از کسی

از مقام خویشتن نازل شدی

از دلت غیر از خدا بیرون رود

آنچه کس نشنیده، از حق بشنوی

زین سخن چیزی مگو با دیگران

تا شوندت اندرین ره رهنما

می نباشد در حقیقت غیر از او

تا ز وحدت نور یابی والسلام

بنگر و با چشم دل حق را ببین

تا ببینی صورت دلدار را

تا شوی غرق اندر آن بحر کمال

رخت بربندد ز تو گاه طلب

تا نگیرد حق تعالی بر تو سخت

با محبت کن نظر با جملگان

دل مکن رنجه ز فیض کردگار

تا شود از این رضا راضی خدا

تا بنوشی از شراب سرمدی

درد بیرون رفت و یابی عافیت

مال دارد یا ندارد هیچ مال

می رود بی بار دائم سوی دوست

می برد از خلوت خود لذتی

هر که را بیند بگوید دوست اوست

دائماً باشد میان مردمان

خلوت و جلوت برایش شد یکی

بایدش دل را برد از هر کسی

دین خود پردازد او بی گفتگو

تا نباشد در شریعت بی سرور

باشد اندر کار این و آن دقیق

تا ببیند خویش را در بندگیش

تا شود او را نصیب الطاف رب

در درون خود نماید جستجو

غرق حق گشتی و کارت شد تمام

چون رود از پیش چشمت واهمه

می روی اکنون برون از آب و گل

می شوی غرق خدا با شوق و شور

چون شدی در عشق او از جان فدا

تو نداری کار جز فریادرس

او تو شد تو گشته ای او والسلام

آنکه باشد در میان یار است یار

شد مضر اندر سلوکت ای جوان

مست و لایعقل دمادم زان می است

تا شود از جانب حق فتح باب

با شریعت با طریقت جنگ داشت

هر دمی توبه کند از جسم و جان

تا شوی از بادۀ توحید مست

دوری ازحق گشته عصیانی عظیم

روز و شب با نفس خود می کن ستیز

با خیال خویش کثرت کم تراش

تا به رویش عاشقانه بنگری

هر که را بینی به جز مقصود نیست

مرگ خود را از دل و جان طالب است

در وجود خود قیامت را ببین

درمیان جنّت ملک خلود

گر میسر می شود قدرش بدان

تا نیفتی باز در رنج و تعب

می نماید آن قیامت سلطنت

روزگار صلح و گاه عزتست

نیست گردد جمله الا وجهه

در لذایذ عده ای افزون شوند

شد میسر از خدای مهربان

اوفتاده در خدا مست و خراب

پیش تو امروز هم موجود هست

غرق او شو تا رهی از بردگی

که نمانی تو ولی ماند خدا

تو نمانی او بماند والسلام

که همه جا حاضر و ناظر خداست

هم به قرآن خدا با شوق و شور

از بیان صوفیان باصفا

گر بگردی سالها در ماسوی

جملگی یک دل شده قائل بر آن:

که قیامت قامت دلجوی اوست»

که شواهد آورم بسیار نیز

عرضه دارم بهر یاران گرام

می شود پیدا نمایم جمله نقل

تا شود آن نور ربانی عیان

آید و بخشد جهان را عافیت

نور و آثارش همی آید به تاب

می زند سر، می کند غم را تمام

هر دو فعل حق بود این را بدان

گر بگویم گفت حق نبود گزاف

که نماید جمع هر دم خویش را

تا ببیند خویش را عین اله

آن که دائم هست با تو روبرو

زین سبب الحق محمد (ص) بر حق است

باطن و ظاهر خدا را حمد و بس

دم به دم از صانع ملک وجود